GALICIA PUEBLO A PUEBLO: PAIZÁS, VIMIANZO

Paizás é un pequeno lugar da parroquia de San Xoán de Cambeda, no concello coruñés de VIMIANZO, e na comarca da Terra de Soneira.

Alí atoparémonos un interesante patrimonio civil, relixioso e etnográfico, como a ERMIDA DE SANTA MARIÑA DE PAIZÁS, fundada nos primeiros anos do século XVII polos labregos afidalgados Alonso de Castiñeira e a súa primeira muller Mariña de Gondomil, donos da casa de Castiñeira, unha aldea a pouca distancia de Paizás. Trátase, pois, dunha capela de pazo fundada por fidalgos con pretensións. Malia isto, o seu aspecto actual difire moito do orixinal. De novo o cura-canteiro Saturnino Guinarte fixo en 1932 unha serie de reformas que transformaron a planta da capela case por completo, seica por ser moi pequena e ameazar ruína. Por iso se lle deu máis alto, construíuselle unha nova sancristía e unha nova dependencia, a meridional, para prestar acubillo ós romeiros ós que lles daba medo ós estoupidos dos foguetes cos que era costume festexar a Santa Mariña no día da súa romaxe.

Da época fundacional só se conserva ben a vella espadana e máis o seu patrimonio móbel no interior: un rudo retablo barroco de pedra do século XVIII con imaxes tamén de pedra.

O lugar no que está emprazada, o chamado Campo de Paizás, tamén conta cunha interesante historia. O 12 de abril de 1809 estableceuse alí un cuartel xeral por orde do comandante das forzas comarcais opostas ós franceses, o cura Pedro Lapido, párroco de Morquintián. Finalmente será derrotado ó día seguinte na batalla de Ponte Olveira, en Dumbría.

Tamén cómpre destacar o monumental CRUCEIRO DE PAIZÁS situado fronte a ermida, un dos máis fermosos da Terra de Soneira.

Ergueito sobre seis chanzos octogonais sitúase a base cuadrangular do cruceiro, cunha caveira en cada esquina como símbolo do pecado e da morte e con tibias e salamántigas.

Sobre esta érguese un piar con inscricións nos que apenas se le o nome do fundador “ARCEDIANO” e “DE TRASTAMARA”. Segundo o historiador Xosé María Lema, foi realizado no século XVII en tempos de Sancho de Lema, que foi arcediago de Trastámara e fidalgo local.

O fuste ou varal está decorado ó xeito das espiñas dun peixe.

O capitel, decorado e con varios anxos, soporta a cruz con puntas arredondadas. Nela represéntase a virxe de Nosa Señora das Dores en actitude de orar por unha cara e pola outra, Xesucristo crucificado con tres cravos e a cabeza cara adiante.

Detrás da capela atópase un carballo centenario ao que se lle atribúen poderes curativos (hernias e tumores). O ritual faise o día da festa (18 de xullo), e consiste en dar 9 voltas darredor do carballo arrincando unha folla de cada vez. Tamén, entre a ermida e a aldea de Paizás, vemos unha CRUZ.

Presenta tres chanzos rectangulares con diferentes alturas, sobre a que se asenta a base tamén rectangular, cos vértices superiores dos lados máis longos achafranados. Desta arrinca un alongado pau ou árbore que xunto ao traveseiro conforman a cruz, de sección cuadrangular no primeiro tramo do pé, e octogonal no resto.

Segundo puidemos ler, no lugar hai unha casa brasonada de perpiaño que data, ao igual que a capela, do século XVIII e que foi mandada construír por Martín de Castiñeira, descendente da familia orixinaria de Castiñeira e que deu nome ao lugar,
e que non puidemos ver. O que se chamounos a atención, foi os numerosos HÓRREOS (ao redor de 12 exemplares), en diferente estado de conservación, antigüidade e tamaño. Destacando os de tipo Fisterra, construídos en pedra de granito que vai colocada sen tallar e superposta, non conservando nin dimensións nin formato algún. Elévanse sobre pés (12 nalgún caso) con tonarratos individuais. Teñen cuberta a dúas augas con tella do país. O acceso faise a través dunha porta situada no costal.