GALICIA PUEBLO A PUEBLO: SANTA MARÍA DOS ÁNXELES, BOIMORTO

Probablemente a sua orixe remontase á segunda mitade do século XII. É una igrexa reedificada que conserva restos románicos, entre eles o arco de ingreso o presbiterio. A planta é dunha nave co presbiterio destacado. A nave e a ábsida son rectangulares. Os muros son de cadeirado de granito e de cachotaría revogada. No presbiterio hai un arco triunfal de medio punto, dobrado sobre columnas curtas de capitel esquematizado e cunha base de grampas .

A fachada presenta porta alintelada e unha pequena fornela, onde se atopa unha imaxe da Virxe. A espadana - campanario é de tres vans, rematada en triángulo con pináculos nos extremos e cruz no vértice central.

Como curiosidade, sinalar que na Idade Media ós motivos estéticos e as denominacións ofensivas, foron causa de que catro parroquias galegas (Malos, Perros e Cas) perdesen os seu antigo nome e pasasen a denominarse Os Ánxeles, defendéndose a hipótese de que foi promovido polos bispos das respectivas dioceses, movidos polo espírito reformador da administración eclesiástica xurdido tralo concilio tridentino.

Este é o caso desta parroquia de Santa María dos Ánxeles, que recibiu este nome no século XVI para evitar o Perros co que ata entón se coñecía e que foi substituído polo feito de coincidir co que se lles daba en afronta e desprezo especialmente a mouros e xudeus. Neste caso nos advirte Madoz da antiga denominación, xa documentada no ano 966 nos tombos do mosteiro de Sobrado dos Monxes: “...Sancto Laurentio et inde quomodo se diuidit de Dormiana et de Perros et de Linerio cum Toldanos et Uultureira et Monasteriolo et Barciloni...” (Loscertales 1976: 32).

O Santa María de Perros de Boimorto figura con este nome en documentos do Arquivo Histórico da Universidade de Santiago datados nos anos 1525, 1548, 1562 e 1565; o máis antigo en que aparece xa convertido en Santa María de los Ángeles atopouse no Arquivo da Catedral de Santiago en documento do ano 1574.

Preto do templo levántase un sinxelo Cruceiro dos chamados "de Cruz" (sen imaxes). Presenta plataforma de catro chanzos, de forma cuadrangular. Basa (pedestal) de forma cúbica coas arestas rebaixadas. Fuste (esteo) de sección cadrada na parte inferior e superior, e octogonal na parte central. Capitel cuadrangular, con molduras. Cruz de sección octogonal, con remates florenzados e botón central.