GALICIA PUEBLO A PUEBLO
GALICIA PUEBLO A PUEBLO
FLICKR
FOTOS
GALICIA PUEBLO A PUEBLO
O traslado da poboación de Betanzos o Vello (na parroquia de Tiobre) ata
a vila de Untia (esta á súa vez asentárase sobre o Castro do mesmo nome) tivo
lugar a principios do s.XIII. Inmediatamente se trazaron as novas rúas e se
marcaron e distribuiron as “plaças” ou solares que debían ocupar os edificios
nun primeiro recinto amurallado, aproveitando as defensas do castro (a croa e o
primeiro antecastro), pronto desbordado pola Rúa Travesa e pola Rúa Nova (esta
sobre o vello camiño que ía ó “Orreum”, citado no 1219). Así pois, había que
facer outra cerca máis grande e a súa construcción data, moi probablemente, do
s.XIV (tamén aproveitando parte das estructuras castrexas), de tal maneira que
cando rematou a Idade Media a cidade estaba plenamente configurada e aínda hoxe
é unha das mellor conservadas de Galicia.
A necesidade de dar nome ás rúas, prazas, venelas, etc. foi respostada de
diversas maneiras. Ás veces recollendo e perpetuando topónimos antigos, desde o
nome do Castro que aínda hoxe queda na fonte que está ó pé del (a Fonte d’Unta),
ata a PLAÇA DO CASTRO na croa,...
... a RÚA DO CASTRO que sube á cima,...
... ou a RÚA TRAVESA que segue un vello camiño castrexo enriba do segundo antecastro oriental.
... a RÚA DO CASTRO que sube á cima,...
... ou a RÚA TRAVESA que segue un vello camiño castrexo enriba do segundo antecastro oriental.
 |
| Rúa Travesa (s.XII, 1467, Ruatraviesa no 1751). Este nome, máis antigo probablemente que a propia cidade, recuperouse nos nosos días. |
A RÚA DA FONTE DE UNTA, chamada no 1219 vallem antiquam. Pode
traducirse como camiño fondo e vello e é a rúa que sube desde a Ponte Vella (no
1219, Pontem de Unctia) ata o Campo. Tamén se chamou xa no s.XIII Rúa de
Francia e despois (e hoxe) Calle (ou Rúa) da Fonte de Unta, con épocas en que
foi Calle de las Monjas, toda ou só a parte de abaixo, a que pasa por diante do
CONVENTO DE AGUSTINAS RECOLETAS.
O Convento das Agustinas recoletas foi construído nos S.XVII-XVIII. Neste lugar situábase o hospital de La Anunciata (s.XVI) do que se aprecian os escudos da fachada; un, de Carlos V, e outro, de Betanzos.
-
Todo o conxunto atópase realizado en pedra, destacando o claustro que é obra do S. XVI. Garda no seu interior dous retablos da Escola Compostelana.
O Convento das Agustinas recoletas foi construído nos S.XVII-XVIII. Neste lugar situábase o hospital de La Anunciata (s.XVI) do que se aprecian os escudos da fachada; un, de Carlos V, e outro, de Betanzos.
Todo o conxunto atópase realizado en pedra, destacando o claustro que é obra do S. XVI. Garda no seu interior dous retablos da Escola Compostelana.
E cando a nova vila crea realidades urbanísticas tamén novas, os
betanceiros da época non se complican o máis mínimo e chaman ás cousas polo seu
nome: Porta da Vila, Rúa Nova.
A ponte vella, coa súa inseparábel torre, forma parte do escudo oficial da cidade.
Hai que ter tamén en conta que a articulación urbanística da cidade realízase mediante sete barrios, dous deles intramuros case por completo (o BARRIO DA RÚA NOVA e o BARRIO DE SAN FRANCISCO).
Outros dous ó pé das murallas rematadas no s.XV (o BARRIO DO CAMPO DA FEIRA, polo sul, e o BARRIO DA RIBEIRA, polo norte).
Un exterior próximo máis aló do río Mandeo (o BARRIO DA PONTE VELLA), ligado ós camiños de acceso nororientais. PONTE VELLA, chamada así en contraposición é máis recente Ponte Nova, perde as súas antiquísimas orixes nunha estrutura da época romana. A actual, reformada no ano 1890, toma como base un elemento de composición medieval. Sobre esta, ó seu inicio, estaba situada a Alcabala, (a popularmente chamada Torre de Caramona, destruída no ano 1823) onde se cobraba o portádego ós viaxeiros e mercadores.
Salva o rio Mandeo mediante catro arcos de medio punto de distintas dimensións, presentando tallamares de sección triangular en ámbolos lados da ponte.
A ponte vella, coa súa inseparábel torre, forma parte do escudo oficial da cidade.
E dous exteriores máis lonxanos: o BARRIO DA MAGDALENA, cun Hospital de Lazarados desde polo menos o s.XIV,...
e o BARRIO DAS CASCAS, nos dominios do mosteiro do mesmo nome, que data do s.XII.
Catro portas e un postigo (que estaba no lugar chamado do Hórreo), todas
elas do século XV, daban acceso á cidade:
PORTA DA PONTE VELLA. Comunica a rúa de A Cerca e a rúa de O Alfoli.
Conserva aínda no seu arco oxival as guías do anciño, que posteriormente foron substituídas por estacadas e trancas. Diante desta porta efectuábase "o control de pesos" das mercadorías que se traían para vender no mercado da vila. Era unha das cinco portas da cidade e estaba ligada directamente ó CAMIÑO INGLÉS DE SANTIAGO e á vella ruta que, saíndo de Oviedo (Asturias), pasaba polas vilas de Ribadeo, Mondoñedo e Vilalba. Con todo, a relación máis directa da ponte atopábase na súa conexión co barrio da Ponte Vella, á outra marxe do Mandeo.
Conserva aínda no seu arco oxival as guías do anciño, que posteriormente foron substituídas por estacadas e trancas. Diante desta porta efectuábase "o control de pesos" das mercadorías que se traían para vender no mercado da vila. Era unha das cinco portas da cidade e estaba ligada directamente ó CAMIÑO INGLÉS DE SANTIAGO e á vella ruta que, saíndo de Oviedo (Asturias), pasaba polas vilas de Ribadeo, Mondoñedo e Vilalba. Con todo, a relación máis directa da ponte atopábase na súa conexión co barrio da Ponte Vella, á outra marxe do Mandeo.
Puerta de la Villa (1575). Puerta Real (1688). Puerta de la ciudad (2ª
metade do s.XVII). Puerta principal (1736). É a PORTA DA VILA, expresión
esta máis popular e previsiblemente a máis antiga, posto que Betanzos ten o
título de cidade desde 1465 e desde 1219 ata esa data sería unha vila a tódolos
efectos, como tamén era vila a de Untia que a precedeu no actual asentamento.
Calle de la Puerta de la Ciudad no 1866. Con ela tamén desapareceron as almeas
e son trasladados os ESCUDOS que a coroaban, que plasman a concesión do
título de cidade a Betanzos en 1465 por Enrique IV.
-
Outros nomes aluden a lugares públicos nos que se realizan actividades
específicas: Campo da Feira, AZOUGUE, Aira Vella...
 |
| De arriba abaixo, o escudo das armas reais, o da cidade e o de Galicia con cinco copones. |
Tamén hai alusións a edificios singulares, xa fosen públicos ou privados:
RÚA DA PESCADERÍA,...
...RÚA DA CORTADURÍA,...
... RÚA DA PASTELERÍA, Rúa do Alfolí...
Logo están os nomes que se refiren a grupos gremiais que se singularizan polas súas actividades económicas e sociais (cofradías relixiosas...): RÚA DOS FERREIROS,...
... onde ao fondo da rúa empinada, abrese a PORTA NOVA cun arco apuntado de estilo gótico (século XV), fronte ao Puente Novo. Unha inscrición nun lateral da porta que a data di: “ESTA OBRA LA IÇO SILBESTRE COMCHEIRO A 1500”.
RÚA DOS
SOMBREIREIROS, Rúa dos Cregos,...
...RÚA DOS PRATEIROS, Rúa dos Ferradores, Rúa dos Armeiros, Rúa
dos Cerraxeiros...
En definitiva, e coa excepción de Plaza Real que xa vemos no s.XVII, son
todos nomes da vida e do traballo, que nacen da propia xente e das súas
actividades, nomes que, ó tempo que singularizan un lugar, engaden unha
información suplementaria do que alí se pode atopar. Non esquenzamos que
Betanzos vive volcada nas súas feiras e mercados desde a súa orixe. Toda a
cidade semella ser un gran recinto feiral con centros múltiples: o Campo, o
Azougue, a Rúa e Praza do Castro...
O gran cambio na maneira de nomear os espacios públicos aparece coa
Constitución de 1812. Chega con ela o réxime liberal a España e conseguintemente
as eleccións e os partidos políticos. Neste contexto, as rúas e prazas máis
emblemáticas recibirán novos nomes dos símbolos, herois, mártires ou ideais do
partido dominante en cada etapa histórica. Nomes, en definitiva, que son
utilizados como unha arma máis na loita política e que, correntemente (sobre
todo nas primeiras décadas), se fixan ou se borran no medio de exaltadas
manifestacións populares.
O 16 de xullo de 1812 publicouse en Betanzos a “Constitución Política de
la Monarquía Española” e o domingo 19 xurouse. Debeu ser case inmediatamente
cando se puxo o nome de PLAZA DE LA CONSTITUCIÓN á antiga Plaça del
Castro, por ese tempo la Plaza, a máis alta da cidade.
Na praza está o CONCELLO, do século XVIII, obra de Ventura Rodríguez,...
e o PAZO DE BENDAÑA, do século XV e reedificado no XVII.
-
Ao seu lado álzase o CENTRO INTERNACIONAL DE ESTAMPA CONTEMPORÁNEA( CIEC), na antiga Casa Núñez.
e o PAZO DE BENDAÑA, do século XV e reedificado no XVII.
Ao seu lado álzase o CENTRO INTERNACIONAL DE ESTAMPA CONTEMPORÁNEA( CIEC), na antiga Casa Núñez.
Calle del Carral (1740, 1835). «Calle del Carral o 3ª de Clérigos»
(1836). Actual RÚA DO CRISTO.
A o fondo vemos a PORTA DO CRISTO, tamén chamada da Ribeira ou "Porta de Paio Fermoso". Recibe o nome dunha vella talla de madeira que representaba a Cristo Crucificado e unha pintura cunha cidade, un sol e unha lúa. Nas súas proximidades había unha serie de torreóns ameados, un deles aínda existente como soporte dunha vivenda particular.
A o fondo vemos a PORTA DO CRISTO, tamén chamada da Ribeira ou "Porta de Paio Fermoso". Recibe o nome dunha vella talla de madeira que representaba a Cristo Crucificado e unha pintura cunha cidade, un sol e unha lúa. Nas súas proximidades había unha serie de torreóns ameados, un deles aínda existente como soporte dunha vivenda particular.
Calle Clérigos 1ª, 2ª e 3ª de (1824). Por esta orde, hoxe: 1ª VENELA
DOS CLÉRIGOS, 2ª VENELA DOS CLÉRIGOS, e Rúa do Cristo antes mencionada.
Calle do Houro. Documéntase no 1612: “... en la calle que dize do houro
de esta çiudad que ba para la puente viexa della”. Segue ata 1888 como Calle
del Oro. É a posterior 4ª travesía de la Rúa Traviesa. Hoxe recuperou o nome de
RÚA DO OURO.
CALLE DEL PASTEL (1824). Segue ata 1888 e pérdese logo, para
recuperarse hoxe...
CALLE DEL PINCHE (1824, 1865). Hoxe recuperouse...
Calle del Atrio (1824). Calle del Atrio de Santiago (1865). No 1803 documéntase a Calle 1ª del Atrio e tamén no 1836, xunto á Calle 2ª del Atrio, no barrio da Rúa Nova. Están perto do vello adro (cemiterio) da IGREXA DE SANTIAGO. Deben ser a actual RÚA DE LANZÓS e a súa pequena travesía, onde se levanta a igrexa e o PAZO DE LANZÓS.
... Quiroga, Sánchez Bregua, Méndez Núñez, Pardiñas, ROLDÁN,...
Don Manuel Roldán y Gil fora Conde de Taboada (25-XII-1763 // 24-XI -1832), coronel de milicias provinciais, etc. A pesar de ser noble, é claro que estamos diante dun home de talante liberal, posto que foi «Alcalde 1º Presidente» da cidade no 1814 (do 14 de febreiro ó 12 de xullo) e no 1823 (só uns días de principios de xaneiro). Por outra banda, hai que suliñar que unha das súas fillas, Dona Francisca, casara nada menos que con Don Pedro de Agar y Bustillo, Presidente da «Junta Suprema de Galicia» no Trienio Constitucional.
... Cassola) ou literatos consagrados (Cervantes). E, naturalmente, non podían faltar as travesías do Progreso, idea esta que sintetiza o espírito desta reforma...
PRAZA DE FERNÁN
PÉREZ DE ANDRADE “O BOO”, cabaleiro cuxa figura é fundamental no
impulso da cidade de Betanzos do século XIV.
Aquí sitúanse dous monumentos nacionais moi significativos fundados por este personaxe, como son as igrexas góticas de SANTA MARÍA DO AZOUGUE ...
...e SAN FRANCISCO.
Aquí sitúanse dous monumentos nacionais moi significativos fundados por este personaxe, como son as igrexas góticas de SANTA MARÍA DO AZOUGUE ...
...e SAN FRANCISCO.
RÚA DOS IRMANDIÑOS. Estes eran os membros das Irmandades
constituídas para a defensa dos seus intereses fronte aos abusos dos señores. Formaronse
no ano 1431 nas terras do señor de Andrade, pola extrema dureza coa que NUNO
FREIRE DE ANDRADE ”O MAO”, trataba aos seus vasalos, empeorada con
motivo da visita do infante Henrique de Aragón a Galicia para o que botou man
dun tributo especial.
A revolta iniciouse nas comarcas de Pontedeume e Betanzos e chegou a espallarse por Lugo e Mondoñedo e a derrubar algunha fortaleza nobiliar, como o CASTELO DOS ANDRADE na VILA de PONTEDEUME.
A revolta iniciouse nas comarcas de Pontedeume e Betanzos e chegou a espallarse por Lugo e Mondoñedo e a derrubar algunha fortaleza nobiliar, como o CASTELO DOS ANDRADE na VILA de PONTEDEUME.
Un pouco antes documéntase (Actas Capitulares do 19-VIII-1873) o nome de
sabor romántico, CALLE DEL DESENGAÑO, na travesía da Rúa Travesa que
baixa pegada ó cemiterio de Santa María (o «desengaño» é unha alusión á
brevedade da vida, representada por ese cemiterio).
Puentenuebo de abajo // Plazuela del Puentenuebo (de las Galeras).
“Galeras” ou GALERA afianzarase ata hoxe posteriormente a 1888. O máis
probable é que sexa outra referencia ó drama e á historia romántica en relación
co suposto tributo das cen doncelas: “pues allí se supone venían las naves ó
galeras del tiempo de Mauregato y sucesores a buscar las doncellas que al
Califa de Córdoba entregaban”. LENDA da que falamos na entrada da TORRE DE PEITO BORDEL (Abegondo).
 |
| Hórreos na Galera |
O 11 de xuño de 1912, sendo Alcalde Don César Sánchez Díaz, acordouse no
Concello “que a una de las calles de esta Ciudad se le dé el nombre de Jesús
García Naveira y, para evitar los inconvenientes que trae consigo el andar
cambiando los nombres a las calles que ya proceden de antiguo, la más adecuada
para tal objeto es la que partiendo de la plaza de Arines va a las Cascas, que
se denominará Avenida de Jesús García Naveira...” Este nome púxose despois do
impacto que supuxo na cidade a morte por accidente en Buenos Aires de Don Jesús
García Naveira o 24 de marzo dese ano de 1912. El era, xunto a seu irmán Don
Juan, un dos indianos que máis fixeran polas clases humildes de Betanzos: LAVADOIRO PÚBLICO GRATUITO DAS CASCAS (1902);...
... o Patronato Benéfico-Docente “García Hermanos” (1908, escolas e asilo)... Pero é que ademais, Don Jesús, no seu testamento de 1911, deixou 11 legados a Betanzos por valor de 1.224.000 pts., entre eles un para fundar as ESCOLAS MUNICIPAIS “JESÚS GARCÍA NAVEIRA” e outro para a construcción da “Casa del Pueblo”.
... o Patronato Benéfico-Docente “García Hermanos” (1908, escolas e asilo)... Pero é que ademais, Don Jesús, no seu testamento de 1911, deixou 11 legados a Betanzos por valor de 1.224.000 pts., entre eles un para fundar as ESCOLAS MUNICIPAIS “JESÚS GARCÍA NAVEIRA” e outro para a construcción da “Casa del Pueblo”.
Pero o nome desa rúa deixaba pendente un agradecemento similar para o
outro irmán, Don Juan, home que viviría en Betanzos na súa casa dos SOPORTAIS
DO CAMPO (construida nos últimos anos do s.XIX en estilo segundo imperio
francés) ata a súa morte no 1933.
Esa debe ser a razón pola que arredor de 1920 se sustituira o nome de
Plaza de Arines (Campo da Feira (s.XIII). Campo de San Roque (1736). Plaza
mayor del Campo de la Feria (1845)), por PRAZA IRMÁNS GARCÍA NAVEIRA.
Non hai que esquencer que a Don Juan se deben, ademais das fundacións comúns
con seu irmán, outras como: “EL PASATIEMPO” (1893...); un
segundo lavadeiro público (1912) nas Cascas; o “Refugio para niñas anormales
físicas” (1923); o Sanatorio San Miguel (1930)...
No centro da praza, unha estatua lembra os dous benfeitores.
Orixinalmente estaba situada nos xardíns do Parque do Pasatempo, e un dos irmáns
estaba sinalando o asilo de anciáns, preto de alí.
Esta praza principal de Betazos está rodeada de magníficos edificios e
outras obras interesantes, como poden ser: a IGREXA E CONVENTO DE STO. DOMINGO, cuxas antigas dependencias monacais, albergan hoxe
o estupendo MUSEO DAS MARIÑAS.
O EDIFICIO LICEO, Antigo Arquivo do Reino de Galicia que nunca chegou a utilizarse co fin que se
proxectou.
Observamos, imitando á chamada “Diana de Versalles” do Lovre, a FONTE DE DIANA. Foi inaugurada
con solemnidade o martes 19 de novembro de 1867. O día da inauguración tiña que
ser o domingo 17, nun acto no que se tomaron, segundo os informantes, as
primeiras fotografías dun acontecemento público en Betanzos.
O que quiso poñer de manifesto ALFREDO EIRAS MARTÍNEZ neste traballo é o feito de que a análise dos
nomes das rúas e prazas nunha cidade antiga, proporciónanos unha preciosa
información da evolución social, económica e política. Betanzos, neste senso,
non é máis que un exemplo prototípico.
Agora, non só os estudiosos, senon tamén unha gran parte do pobo ve
natural que as rúas teñan os nomes de toda a vida e, basicamente, así se levou
a cabo no 1995. Somente hai que facer unha consideración: eses nomes xa non
responden completamente ó espírito que os fixo nacer. A súa importancia engadida
hoxe está no feito de conter unha información histórica, algo que ten valor no
tempo do turismo cultural e do retorno ás raíces, por contraposición ós
vertixinosos avances da técnica. Pero, por suposto, a Rúa dos Ferreiros xa non
ten ferreiros, nin a dos Sombreireiros ou a dos Ferradores estes oficios.
Tampouco a da Pastelería ten este establecemento, etc.
INFORMACIÓN RECOLLIDA DAS SEGUINTES LIGAZÓNS
VISITA OUTROS
SORPRENDENTES LUGARES DO MUNICIPIO DE BETANZOS NESTA LIGAZÓN, CUN MAPA PARA CHEGAR A CADA UN DELES.
https://galiciapuebloapueblo.blogspot.com/2019/08/ponte-e-lavadoiro-das-cascas-betanzos.html
No hay comentarios:
Publicar un comentario